Door: Robert Haringsma is psycholoog. Hij stottert zelf en heeft veel baat gehad bij de Hausdörfer-methode.
Stotteren is een angstprobleem. Wat betekent dat voor de behandeling?
Nog steeds zien veel therapieën stotteren als een spraakprobleem. Dit terwijl het toch vrij duidelijk is dat het moet worden gezien als een angstprobleem. Dat onderscheid lijkt misschien onbelangrijk, maar het is dat absoluut niet. Als we stotteren namelijk zien als een angstprobleem, moeten we het ook zo behandelen. Dat betekent dat je bepaalde dingen die je wel zou doen als je een spraakprobleem behandelt, juist niet doet en andersom. In dit artikel geef ik hier een uitgebreide uitleg over.
Stotteren als angstprobleem
Bijna elke persoon die stottert (PDS), kent ook momenten waarop hij niet stottert. Dit zijn bijvoorbeeld momenten waarop hij alleen is, of wanneer hij tegen een kind of een huisdier spreekt. Het valt op dat dit bijna altijd ontspannen gespreksmomenten zijn. Situaties waarin de stotterende persoon niet beoordeeld wordt door de luisteraar.
Wie regelmatig spreekt met stotterende mensen weet bovendien dat zij zich de stotterende spraak erg aantrekken. Ze maken zich heftig zorgen over hun stotteren, proberen spreeksituaties te vermijden en zoeken allerlei spreekmanieren die hen moeten helpen om te kunnen zeggen wat ze willen zeggen.
Hausdörfer zei dan ook: “stotteren is alles wat je doet om niet te hoeven stotteren.” Juist het proberen te vermijden van stotterende spraak, maakt dat je gaat stotteren. Dit is een mechanisme dat we ook bij een hoop andere psychologische angstproblemen zien. Voor we dat mechanisme goed kunnen uitleggen, moet je eigenlijk nog wat meer weten over de behandeling van angstproblemen. Dat zal ik in de volgende paragraaf doen.
Behandeling van simpele angstprobleem
Om uit te leggen hoe we angstproblemen behandelen, is het handig om een simpel angstprobleem te pakken. Bijvoorbeeld: spinnenangst.
Als je iemand van zijn spinnenangst af wilt helpen, geldt er maar een advies: deze persoon meer met spinnen in contact komen. Psychologen hebben daar een hele duidelijke stapsgewijze aanpak in. Eerst laat je mensen foto’s van spinnen zien, daarna filmpjes van spinnen, vervolgens een kleine echte spin en tot slot een vogelspin die je over je hand laat kruipen. Dit werkt, omdat je je lichaam aanleert dat het niets heeft om bang voor te zijn. Spinnen zijn helemaal niet gevaarlijk en het is dan ook niet nodig om er heel bang voor te zijn. We noemen dit proces uitdoving.
Behandeling van spreekangst oftewel stotteren
Als bovenstaande zou werken, is het bijna onmogelijk zijn dat er nog steeds stotterende mensen bestaan. Bij de meeste mensen is het immers zeer goed hoorbaar dat ze stotteren, dus eigenlijk zou er continu sprake van uitdoving moeten zijn. Dat dit toch niet zo is, valt te verklaren door eens te kijken naar vermijdingsmechanismen.
Laten we de behandeling van spinnenangst nog eens uitwerken in een schema:
Persoon X ziet/voelt een spin => Persoon leert dat de spin niets doet=> angst van persoon dooft uit
Dat schema zou er voor stotteren zo uitzien:
Persoon X stottert => Persoon leert dat het stotteren helemaal zo erg niet is. => angst van persoon voor het stotteren dooft uit.
Dat dit niet zo werkt, komt zoals gezegd doordat de meeste mensen die stotteren vermijdingsmechanismen gebruiken. Het verschil zit hem daardoor al direct in het begin van het schema. Het is niet zo dat Persoon X simpelweg stottert, het is eerder zo dat hij probeert om niet te stotteren. Daardoor leert hij ook niet dat stotteren helemaal niet zo erg is. Hij leert integendeel dat hij zijn spreken goed moet bewaken, omdat hij anders de volgende keer nog meer zal gaan stotteren. In een schema ziet dit er zo uit:
Persoon X probeert niet te stotteren => Persoon X leert dat zijn pogingen om niet te stotteren hem hebben behoed voor al te erg stotteren => Angst voor het stotteren blijft of wordt zelfs groter en motivatie om hard aan het stotteren te werken stijgt.
Dit mechanisme, het gebruik van vermijdingstechnieken, gebeurt ook bij andere angstproblemen. Mensen die blozen gebruiken bijvoorbeeld veel make-up, slikken angstmedicatie of vermijden sociale situaties. Doordat ze dat doen, leren ze nooit dat blozen eigenlijk helemaal niet zo erg is. Het tegenovergestelde is waar: elke keer als ze het blozen vermijden, leren ze zichzelf dat blozen iets is dat je moet zien te voorkomen.
Elke keer dat je een vermijdingstechniek toepast, maak je het probleem met andere woorden groter.
Behandeling van angstproblemen en van spraakproblemen
Op basis van bovenstaande is het gemakkelijk uit te leggen waarom het niet verstandig is om stotteren te behandelen als spraakprobleem. Kort samengevat komt het er op neer dat je dan juist vermijdingsgedrag aanleert.
Elke seconde die een logopedist besteedt aan het aanleren van mondstanden, zacht aanzetten of andere manieren om te spreken, besteedt hij aan het versterken van de angst voor het stotteren. De stotterende persoon krijgt elke behandeling namelijk te horen dat het stotteren iets om te vermijden en om uit de weg te gaan.
Daarnaast krijgt de stotteraar te horen dat spraak iets is dat je moet leren en waar je veel aandacht aan moet besteden. Terwijl het nu juist iets is waar je geen aandacht aan moet besteden en wat je van nature kunt. Er is geen enkele natuurlijke spreker ter aarde die nadenkt over zachte aanzetten of over zijn mondstanden. Er is ook geen enkele reden om aan te nemen dat stotterende mensen hier problemen mee hebben, want anders zouden ze toch niet vloeiend kunnen spreken als ze alleen zijn?
Waar moet dan wel aandacht aan besteedt worden? Aan alle stappen waar een reguliere angstbehandeling ook aandacht aan besteedt. Ik noem er hier puntsgewijs een aantal:
- Het kweken van desinteresse voor het oordeel van anderen
- De confrontatie zoeken met het stotteren. Het stotteren juist laten horen.
- Andere overtuigingen kweken over het belang van stotteren. Leren dat stotterende spraak niet verschrikkelijk is en dat niemand op een hakkeltje kijkt.
Leren dat je geen spreekmethoden nodig hebt om te spreken. Door te vertrouwen op je spraak en de spreekmethoden juist weg te laten, kom je het verst.
Bij mijn weten is de Hausdörfer methode de enige methode die stotteren als een angstprobleem behandelt. Ik raad hun behandeling dan ook van harte aan.
